Жонка Мікалая Статкевіча пра тэлефонную размову з мужам
- 15.09.2025, 18:23
Размова з жонкай беларускага вязня сумлення, які адмовіўся выехаць з Беларусі.
У нядзелю ўвечары Марына Адамовіч, жонка зніклага на беларуска-літоўскай мяжы палітвязня Мікалая Статкевіча, падала заяву ў міліцыю аб знікненні чалавека. Да таго часу мінула трое сутак з таго моманту, як Мікалай патэлефанаваў ёй з мяжы і сказаў, што яго разам з іншымі палітвязнямі спрабуюць вывезці ў Літву, але ён нікуды не паедзе і вернецца ў Беларусь. Потым ён знік. Без дакументаў, без рэчаў, без лекаў.
Заяву ў Марыны прынялі. У панядзелак раніцай выданне «Наша Ніва» паведаміла са спасылкай на крыніцу, што Статкевіч знаходзіцца ў той жа калоніі ў Глыбокім, з якой яго вывезлі 11 верасня. Але пацвярджэння гэтай інфармацыі няма. У сваю чаргу прапагандысты сцвярджаюць, што ён у Літве, а пагранічная служба Літвы гэта абвяргае.
Спецыяльная карэспандэнтка «Новая газета Еўропа» Ірына Халіп пагаварыла з Марынай Адамовіч пра Мікалая, рэжым інкамунікада, адзіны званок з мяжы і пра тое, чаго варта чакаць у будучыні.
— Марына, вы з Мікалаем калі-небудзь увогуле абмяркоўвалі тэму магчымога ад’езду з Беларусі?
— Ніколі. У нас гэта імператыўна, па змоўчанні, немагчыма. І ў 2015 годзе, калі Мікалай выйшаў пасля папярэдняга турэмнага тэрміну, велізарная колькасць людзей на вуліцах падыходзілі да яго, каб паціснуць руку, і ледзь не кожны пытаўся: «Ну вы ж не з’едзеце? Вы ж нас не кінеце?» Мікалай заўсёды адказваў, што нікуды не з’едзе. І, натуральна, мы гэтага нават не абмяркоўвалі.
— Як вы даведаліся, што Мікалая больш няма ў калоніі?
— Я даведалася пра гэта ад сына Юры. Магчыма, гэта было яшчэ да першых паведамленняў у медыя. Ён напісаў мне ў месэнджар: «Мама, гэта п***ц». Я яму перазваніла, і ён крычаў: «Мама, ён вяртаецца!» Спачатку я не зразумела: хто, што, куды вяртаецца?.. Юра сказаў: «Мікалая вывозяць з краіны, а ён вяртаецца ў Беларусь». Высветлілася, што Мікалай патэлефанаваў мне з чужога тэлефона практычна адразу, як выскачыў з таго аўтобуса, але не дазваніўся: нумар быў адключаны, я ў той момант знаходзілася не ў Беларусі. І тады ён патэлефанаваў Юру. Урэшце я падыктавала Юру нумар дзяўчыны, якая была побач са мной, і Мікалай здолеў мне патэлефанаваць — з чужога тэлефона на чужы. Гэта было неверагодна — той самы голас, тая самая ўпэўненасць, тая самая любоў. Ён сказаў: «Нас спрабуюць вывезці, але я ім гэтага не дазволю, я вяртаюся ў Беларусь».
На жаль, мы змаглі пагаварыць вельмі каротка. Побач з ім, паводле слоў тых, хто знаходзіўся ў аўтобусе, стаялі двое гэбістаў — стаялі так, што на камеры назірання не трапілі. Іх не відаць.
— Вы не прасілі яго хаця б дзеля бяспекі на гэты раз пагадзіцца і з’ехаць?
— Не. Я толькі прасіла, каб ён мяне дачакаўся на мяжы. Я хацела яго абняць. Я была гатовая заставацца з ім на нейтральнай паласе столькі, колькі спатрэбілася б, хоць усё жыццё. Але я не паспела. Я разумела, што ён не будзе мяне чакаць. Гэта было б занадта невыносна. Потым я ідэнтыфікавала тое месца, дзе знаходзіўся Мікалай: шлагбаўм, побач будка і перад шлагбаўмам бетонны адбойнік. Метр плошчы.
— І з таго моманту, калі ён вам патэлефанаваў, ніякіх вестак не было? Можа, нейкія неафіцыйныя «сігналы»?
— Што вы. Я ўвогуле здзіўляюся, як яны такі пракол учынілі: спрабаваць вывезці Мікалая, калі ўлічваць рысы яго асобы, — зусім бессэнсоўная задума. Не толькі для мяне, але і для іх павінна было быць відавочна, што вывезці яго не атрымаецца. Калі пачаліся дэпартацыі пад выглядам вызвалення, асабліва пасля здзелкі з вывазам Сяргея Ціханоўскага, я больш за ўсё баялася, што з Мікалаем паспрабуюць зрабіць тое самае: дакладна ведала, як ён сябе павядзе. І яшчэ ён паспеў мне па тэлефоне сказаць: «Яны вывозяць патрыётаў. Што будзе з краінай?» Яны ж сапраўды ўсю «старую гвардыю» сабралі на ноч перад дэпартацыяй у адной камеры СІЗА КДБ. Хлопцы, якія правялі ноч у гэтай камеры, потым казалі мне, што Мікалай адразу сказаў: «Я нікуды не паеду».
— Колькі часу доўжыўся інкамунікада Мікалая? Ці можаце падлічыць час ад апошняга званка з калоніі да званка з нейтральнай паласы?
— У нас не было званкоў з калоніі нават да поўнай ізаляцыі. Быў адзін-адзіны званок у 2022 годзе — гэта ў іх паводле Крымінальна-выканаўчага кодэкса называецца выключнымі абставінамі: «Смерць або цяжка захворванне блізкага сваяка, што пагражае яго жыццю». Спатканняў у калоніі ў нас не было ні разу за тры гады і амаль тры месяцы, якія ён правёў у Глыбокім, — гэта адзіная ў Беларусі калонія асаблівага рэжыму. Апошні раз я яго бачыла на кароткатэрміновым спатканні, якое нам далі пасля апеляцыі, 1 чэрвеня 2022 года. З таго часу я Мікалая не бачыла і не чула. А поўнае інкамунікада пачалося 9 лютага 2023 года і працягвалася два гады, сем месяцаў і два дні — да званка з мяжы. З Мікалая ўсё пачалося, потым у поўнай ізаляцыі апынуліся і іншыя палітвязні — увогуле, распаўсюджанне «перадавога досведу».
— І як вы трымаліся гэтыя два гады сем месяцаў і два дні, калі ніхто не ведаў, ці жывы Мікалай увогуле?
— Я ведала, што ён жывы. Паміж намі заўсёды ёсць сувязь — не ведаю, як гэта патлумачыць. Праз Бога, напэўна. Я заўсёды адчуваю, калі яму дрэнна, а калі добра. І я ўвесь гэты час проста разумела, што ён жывы. Дарэчы, хлопцы, якія сядзелі з ім у тую апошнюю ноч у камеры СІЗА КДБ, сказалі, што ён падчас адседкі перанёс інфаркт. І я ўспомніла, як аднойчы мне стала невыносна дрэнна. Я проста каталася па падлозе і выла. І ў нядзельны вечар рынула шукаць яго па турэмных бальніцах. Гэта было ў красавіку. Думаю, менавіта тады ў яго і быў інфаркт.
— Вы меркавалі, што ён можа проста выскачыць з аўтобуса?
— Вядома. Па-першае, ён абяцаў людзям. Па-другое, для яго Беларусь — найвышэйшая каштоўнасць. Па-трэцяе, для яго гэта азначала б здрадзіць самому сабе. І, у рэшце рэшт, ён мусіў зламаць гэтую гульню.
— Паплечнік Мікалая Яўген Вільскі, які прыехаў у той дзень на мяжу і спрабаваў угаварыць Мікалая паехаць у Літву, казаў, што Мікалай адказаў: «Лукашэнка не будзе распараджацца маім жыццём».
— Не зусім дакладна.
Ён казаў, што Лукашэнка ніколі не будзе вырашаць, дзе яму, Мікалаю Статкевічу, жыць. Яго жыццём Лукашэнка якраз можа распарадзіцца, але не свабодай, выбарам, каштоўнасцямі.
Для Мікалая заставацца сабой заўсёды было важней, чым знаходзіцца ў бяспецы і на волі. Ён заўсёды казаў: «Нашы каштоўнасці каштуюць роўна столькі, колькі мы гатовыя за іх заплаціць». Я за апошнія дні начыталася ўсялякага пра выбар Мікалая, што каментаваць магу толькі матам: пра тое, што «чога ён там даб’ецца, застаўся б на волі ў Літве і мог бы прынесці больш карысці». Ага, паўмільёна тых, хто з’ехаў, прынеслі такую карысць Беларусі, што на Марсе будуць яблыні квітнець пры такой актыўнасці.
— Колькі ў агульнай складанасці Мікалай адседзеў?
— Амаль 12 гадоў. На гэты раз ён правёў за кратамі пяць гадоў тры месяцы і 12 дзён. І не проста за кратамі, а ў адзіночнай камеры. У мінулы раз — чатыры гады восем месяцаў і тры дні. Плюс два гады «хіміі», плюс СІЗА пасля Марша Свабоды ў 1999 годзе. А адміністрацыйныя суткі нават падлічыць немагчыма. Для мяне гэта вельмі балюча, калі нядбайна падаюць інфармацыю пра яго. Вось чытаю: «Пасля выбараў 2010 года Мікалай Статкевіч адседзеў больш за чатыры гады». Што значыць «больш за чатыры»? А давайце вы адседзіце гэтыя восем месяцаў і тры дні, якія абазначылі няўцямным словам «больш», і зразумееце, што гэта значыць.
— Цяпер, калі вы падавалі заяву ў міліцыю аб знікненні Мікалая, вам не спрабавалі перашкаджаць?
— Не, заяву яны прынялі. Праўда, гэта было вельмі доўга, пратрымалі мяне тры гадзіны ў нядзельны вечар. І пакуль я сядзела, назірала: там цяпер усе такія маладыя-зялёныя, што проста страшна.
— Якой рэакцыі вы чакаеце?
— Калі яны два гады і сем месяцаў маглі трымаць майго мужа ў поўнай ізаляцыі, то што прымусіць мяне думаць, нібыта цяпер мне раптам патэлефануюць і нешта скажуць? Я буду шукаць яго ўсімі магчымымі спосабамі. Я вельмі спадзяюся, што здзелку з амерыканцамі, у межах якой палітвязняў вывезлі з турмаў, рэжыму ўжо не захочацца скасаваць. І гэта надае надзею, што Мікалай жывы і вернецца.